Prestigieuze Spinozapremie voor polymeerchemicus Jan van Hest

Jan van Hest (1968) studeerde Scheikundige Technologie aan de TU/e en promoveerde hier bij Spinozalaureaat Bert Meijer. Na een postdocpositie in de Verenigde Staten werkte hij enkele jaren voor DSM voordat hij hoogleraar werd in Nijmegen. In 2016 keerde hij terug naar de TU/e, waar hij nu directeur is van het Institute for Complex Molecular Systems (ICMS). Hij is een pionier op het gebied van kunstmatige cellen en organellen, de organen van de cel. Daarvoor ontwikkelt hij geavanceerde materialen die deels natuurlijk en deels synthetisch zijn. Daarnaast werkt de chemicus aan nanoreactoren, die als kunstmatige organellen in levende cellen reacties met enzymen tot stand kunnen brengen.

Van Hest staat aan de wieg van een nieuw onderzoeksveld op het grensvlak van polymeerchemie en biologie. Hij maakte als eerste polymersomen: holle bolletjes die je kunt vullen met bijvoorbeeld eiwitten of medicijnen en in een cel kunt brengen. Met deze techniek wist hij onder andere een kunstmatige cel te maken die het complexe gedrag van een levende cel nabootst. Ook maakte hij constructies van polymeren die lijken op het cytoplasma in cellen, en wist hij met halfdoorlatende bolletjes gevuld met eiwitten fouten in biologische celprocessen te repareren.

Kunstmatig leven

In een verklaring prijst de Spinoza-commissie Van Hests unieke aanpak, waarin hij chemie, polymeerchemie en biologie combineert. “Wij verwachten dat Van Hest de komende jaren belangrijke stappen zal kunnen zetten om zijn droom van een volledig kunstmatig gemaakt leven waar te maken.” 

Van Hest is erg blij met de onderscheiding. “Deze Spinozapremie is niet alleen een eerbewijs voor mijn werk, maar ook voor de polymeerwetenschappen, die dit jaar honderd jaar bestaan. In mijn werk integreer ik dit gebied met het domein van de biologie, zodat we een beter begrip krijgen van de moleculaire opbouw en functie van levende cellen. Deze kennis passen we uiteindelijk toe in de ontwikkeling van efficiëntere therapieën.”

De kersverse Spinozalaureaat wil de premie onder meer gebruiken om kunstmatige cellen te maken die levende cellen instructies kunnen geven om bepaald gedrag te vertonen, vertelt hij. “Ze zouden een levende cel bijvoorbeeld kunnen aanzetten om uit te groeien tot een spiercel of een botcel; dat kan van enorme waarde zijn voor de regeneratieve geneeskunde. En dergelijke communicerende cellen zou je ook kunnen gebruiken voor gerichte medicijnafgifte.” Het mooie van zo’n premie is dat je er exploratief onderzoek mee kunt doen, zegt Van Hest. “Zonder dat je van te voren aannemelijk moet maken dat het gaat lukken, zoals bij het aanvragen van subsidies het geval is. We kunnen nu dus spannende nieuwe lijnen uitzetten.”

Rector magnificus Frank Baaijens ziet de Spinozapremie als een erkenning voor het belangrijke onderzoek van Van Hest. ”Jan is een excellente wetenschapper die baanbrekend werk doet op het gebied van bio-organische chemie en biomedische toepassingen. We zijn dan ook heel blij met deze onderscheiding. Het laat zien dat de TU/e een sleutelrol speelt in de ontwikkeling van synthetische cellen. Die zal niet alleen onze kijk op het menselijk lichaam fundamenteel veranderen, maar ook de weg vrijmaken voor nieuwe revolutionaire medicijnen.”

Uitmuntend

De NWO-Spinozapremie wordt sinds 1995 uitgereikt aan wetenschappers die zich hebben onderscheiden door hun uitmuntende, baanbrekende en inspirerende werk. In totaal ontvangen vier wetenschappers dit jaar de premie. Naast Jan van Hest zijn dat Nynke Dekker (TU Delft), Pauline Kleingeld (Rijksuniversiteit Groningen) en Sjaak Neefjes (Universiteit Leiden). De laureaten krijgen ieder 2,5 miljoen euro, te besteden aan wetenschappelijk onderzoek en activiteiten met betrekking tot kennisbenutting.

Om een indruk te krijgen van het recente onderzoek van Jan van Hest is dit artikel van Nemo Kennislink een aanrader. Het legt uit hoe je kunstmatige cellen met elkaar kunt laten ‘praten’.