‘Ik wil niet in de ivoren toren zitten, maar tussen de mensen staan’

Het eerste dat Silvia Lenaerts deed toen ze door een headhuntersbureau was gevraagd of ze interesse had in de functie van rector magnificus van de TU/e, was haar ouders bellen: “Ik heb een aanbieding gehad om in Eindhoven te gaan werken! Het voelde direct goed”, vertelt Lenaerts, zittend aan een kopje koffie bij Brownies&downies in Atlas. Ze is voor het interview naar Eindhoven gekomen vanuit Antwerpen, waar ze nog tot mei werkt als hoogleraar en als vicerector Valorisatie & Ontwikkeling.

Op 11 mei wordt ze officieel geïnstalleerd als nieuwe rector magnificus van de TU/e, de vijftiende sinds de oprichting van de universiteit. En de eerste vrouw in die functie van alle technische universiteiten in Nederland. “Ik heb daar een beetje een dubbel gevoel bij”, zegt ze beslist. “Ik vind dat heel fijn en ongelofelijk, maar het is ook wel straf dat na al die jaren ik de eerste vrouw ben. Toen ik na mijn studie Chemie begon met werken, was ik de eerste vrouw. Gedurende mijn carrière ben ik vaak de eerste of enige vrouw geweest. En nu weer.” Ze onderstreept de noodzaak van het Irène Curie Fellowshipprogramma van de TU/e, waarbij vrouwen met voorkeur in aanmerking komen voor wetenschappelijke vacatures. “We hebben nog wel wat recht te trekken, dus is het belangrijk dat de TU/e hieraan werkt.”

Iemand zei me ooit ‘Je hebt een heel lage drempel, mensen komen snel naar je toe’. Dat hoop ik hier ook voor elkaar te krijgen.

Silvia Lenaerts, nieuwe rector magnificus TU/e

Lenaerts’ streven is om een benaderbare rector te zijn, die tussen de mensen staat. “Ik wil mensen verbinden, openstaan voor de steeds sneller veranderende samenleving en een vertegenwoordiger zijn van zoveel mogelijk mensen. Iemand zei me ooit dat ik een heel lage drempel heb en dat mensen snel naar me toe stappen. Dat wil ik hier ook voor elkaar krijgen.”

Positiviteit, samenwerking en diversiteit zijn belangrijke kernwaardes voor de nieuwe rector. “Ik geloof heel hard dat als je mensen met verschillende achtergronden, opleidingen en contexten samenbrengt, daar heel veel moois uit kan komen. Ik doe niet aan samenwerken om het samenwerken, ik wil dat iedereen er iets uit kan halen. Dat we samen kijken hoe we allemaal kunnen groeien.”

Luchtzuivering

Na haar promotie-onderzoek bij IMEC, waarbij ze binnen een Europees project werkte aan sensoren voor gasturbines, werkte Lenaerts een aantal jaren in de industrie aan luchtzuivering. Ze startte tweemaal iets nieuws op: een startup die gassensoren ontwikkelde om luchtvervuiling te meten én verminderen, en een nieuwe divisie die katalysatoren ontwikkelde om lucht te zuiveren in de afvalverwerkingssector.

“Ik miste op een gegeven moment het onderzoek, voelde de drang om dieper te kunnen gaan en nieuwe dingen te ontdekken. Die nieuwsgierigheid kun je in de academische wereld vol bevredigen”, vertelt Lenaerts. Ze keerde terug naar de Universiteit Antwerpen, waar ze een nieuwe opleiding tot bio-ingenieur opzette, met een sterke chemische component.

In 2007 zette ze from scratch haar eigen onderzoeksgroep Duurzame Energie- en Lucht- en Watertechnologie (DuEL) op. “Dat was misschien wel de grootste uitdaging die ik ooit ben aangegaan. Ik wilde iets nieuws doen, maar had geen ruimte, geen geld, geen mensen, niks.”

In ruim tien jaar tijd is haar groep uitgegroeid van nul naar vijftig onderzoekers die werken aan duurzame, circulaire oplossingen van energievraagstukken. “We begonnen met luchtzuivering en fotokatalyse, later kwam de focus op het circulaire aspect erbij. Het is belangrijk dat je dingen niet alleen afbreekt, maar ook weer kunt opbouwen. Ik wil ook zonne-energie gebruiken om lucht te zuiveren. We werken samen met overheden, bedrijven en academische partners. Ik vind het enorm belangrijk om de opgebouwde kennis terug te geven aan de samenleving, om waarde te creëren. ”

Chemie is onbekend, onverwachts en chaotisch, het is nooit saai.

Silvia Lenaerts, nieuwe rector magnificus TU/e

De complexiteit van chemie trekt Lenaerts nog altijd aan. “Het heeft iets onbekends, onverwachts en chaotisch in zich. Dat maakt chemie tot een avontuurlijk werkveld, waarin nog steeds nieuwe zaken ontdekt worden. Het is nooit saai.”

Hiërarchie

Gevraagd naar de culturele verschillen tussen Nederland en België, blijkt de Belgische Lenaerts meer naar de Nederlandse kant te neigen. Ze is open, direct en heeft een broertje dood ,- of, zoals ze het zelf zegt: ‘ik heb daar altijd mijn voeten aan geveegd’ - aan hiërarchie. Ze wil met Silvia en ‘jij’ aangesproken worden.

“Ik wil niet geïsoleerd raken omdat ik in een bepaalde positie zit. Ik wil weten wat er speelt bij de studenten en werknemers. Ik wil van hen horen waar we op in moeten zetten. Ik wil die openheid absoluut behouden, wil niet in de spreekwoordelijke ivoren toren zitten, maar tussen de mensen. Met mijn voeten in de samenleving én de praktijk.”

We mogen het best oneens zijn met elkaar, maar wel graag recht in het gezicht, zodat we meteen naar oplossingen kunnen zoeken.

Silvia Lenaerts, nieuwe rector magnificus TU/e

Haar directheid is bijna on-Belgisch en verfrissend. Ze lacht om de uitdrukking een franke toot hebben waar Belgen Nederlanders wel eens van betichten. “Ik heb ook een franke toot, al kan niet altijd iedereen dat waarderen bij ons in België”, zegt ze. “Ik ben direct en open, en vind het heel fijn dat dat in Nederland zo gewaardeerd wordt. Ik kan en wil me niet anders voordoen dan ik ben.”

Lenaerts omschrijft zichzelf als doelgericht en een goede luisteraar. “Ik kan goed tegen kritiek en wil compromissen sluiten, en ga altijd met open vizier een discussie in.” Diezelfde houding verwacht ze ook van anderen. “We mogen het best oneens zijn met elkaar, maar wel graag recht in het gezicht, zodat we meteen naar oplossingen kunnen zoeken.”

Perfecte timing

De vacature voor rector magnificus in Eindhoven kwam voor Lenaerts op het perfecte moment. “Ik werk in 2023 twintig jaar aan de Universiteit Antwerpen, en heb altijd veel kansen gekregen. Ik had mezelf voorgenomen dat ik me óf kandidaat wilde stellen als rector daar, of dat ik zou vertrekken.”

Aan Belgische universiteiten worden verkiezingen gehouden voor het rectoraat. “Die gaan gepaard met veel politiek, wat al ruim voor de verkiezingen begint.” Ze twijfelde echter of ze dit politieke proces in wilde gaan. “Wil ik hier een jaar van mijn leven aan besteden? Het politieke proces verlamt me, terwijl ik iemand ben die graag vooruit wil.”

Toen de vraag kwam of ze interesse had om rector te worden in Eindhoven, was Lenaerts dan ook direct geïntrigeerd en geïnteresseerd. “Ik geloof, net als de TU/e, in samenwerking en oplossingen.”

Ik ga de wetenschap loslaten. Het gaat niet meer om mijn onderzoek, maar om de TU/e.

Silvia Lenaerts, nieuwe rector magnificus TU/e

Waar Lenaerts in Antwerpen naast vicerector ook hoogleraar is met een eigen groep, gaat ze zich hier vol focussen op het rectoraat. “Ik ga de wetenschap loslaten. Het gaat niet meer om mijn onderzoek, maar om de TU/e. Ik heb de afgelopen zes jaar gewerkt aan een team dat ook zonder mij verder kan. We hebben daar ook goede gesprekken over gehad. Ik heb nog twee promovendi die ik begeleid tot hun verdediging en dan kan ik het loslaten.”

Dat loslaten is een heel bewuste keuze. “Mijn uitdaging in Antwerpen was dat ik mijn aandacht altijd moest verdelen tussen vicerector zijn, mijn groep en mijn voorzitterschap van het Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling. Ik ben blij dat ik nu vol voor één ding kan gaan. Ik heb veel zin om erin te vliegen hier.” Lenaerts’ indrukwekkende lijst met nevenactiviteiten - ze heeft zitting in twaalf raden van bestuur in België - gaat ze afbouwen naar twee.

Lenaerts is blij dat ze als rector onderwijs en onderzoek in haar portefeuille heeft. “Ik blijf natuurlijk heel hard geïnteresseerd in onderzoek en ga ik met veel aandacht bekijken wat er hier in Eindhoven allemaal gebeurt.”

Duurzame intenties

Haar focus op duurzaamheid neemt Lenaerts vanzelfsprekend met zich mee naar Eindhoven. “Duurzaamheid is voor mij een no-brainer. Ik vind dat we als universiteit een voorbeeld moeten zijn voor de samenleving. We hebben excellente wetenschap en prachtige technologieën in huis, maar we moeten luisteren naar wat de samenleving wil, waar behoefte aan is. Zodat de TU/e samen met burgers, bedrijven en beleidsmakers duurzame oplossingen kan bedenken.”

Ook sociale veiligheid heeft ze hoog in het vaandel staan. “Mensen moeten zich goed en veilig voelen om graag te komen werken. Daar moet je aandacht voor hebben, en dat pak ik graag op, bijgestaan door professionals.”

Gestaag groeien

De Universiteit Antwerpen heeft meer dan 21.000 studenten, een aantal waar onze universiteit ook naartoe wil groeien in de toekomst. “Dat is een interessante grootte”, vindt Lenaerts. “De mensen kennen elkaar nog, maar je hebt genoeg kritische massa om internationaal gezien mee te spelen. Het is belangrijk dat we de korte lijnen en persoonlijke aanpak behouden.”

Ze is te spreken over de vier voorwaarden voor groei die de universiteit heeft gesteld op de vraag vanuit de Brainportregio om meer ingenieurs te leveren om aan hun groeiend aantal vacatures te kunnen voldoen. “Je moet de mensen blijven meenemen en de groei moet geleidelijk gaan, zonder in te boeten aan excellentie. Op die manier geloof ik zeker dat het kan. Het belangrijkste is dat we het sámen doen en dat je niet wilt groeien om het groeien. Je moet het doen om meer impact te kunnen maken. Dat innovatieve karakter van Eindhoven, gericht op de toekomst en samenwerken met bedrijfsleven en burgers is wat het zo sterk maakt.”